|
THIỀN TRỊ LIỆU | Tâm lý trị liệu trên nền tảng Thiền Phật giáo
Thiền Tứ Niệm Xứ là thiền của Phật giáo và được mọi người biết đến với các tên khác như thiền minh sát tuệ, thiền quán hay vipassana. Đây là pháp môn được Đức Phật thực hành trước đó. Tọa thiền liên tục sau 49 ngày đêm, ngài nhập quả vị A La Hán Chánh Đẳng Giác. Từ đó cho thấy vị giáo chủ của chúng ta giác ngộ qua việc thực hành thiền chứ không phải một pháp môn nào khác cũng không phải thiền của ngoại đạo. Mục đích chúng ta theo đạo Phật là học Phật để giác ngộ, vậy thực hành thiền Tứ Niệm Xứ như thế nào để được giác ngộ giải thoát như Ngài thì đó là vấn đề chúng ta cần phải quan tâm và chú ý tới. Tứ Niệm Xứ là phương pháp tu tập quán niệm quan trọng của Phật giáo được Đức Phật nhấn mạnh, và là một trong những giáo lí căn bản của đạo đế. Theo danh từ Phật học Tâm Tuệ Hỷ, trang 535, định nghĩa về Tứ Niệm Xứ như sau: "Tứ là bốn, Niệm (S: smrti P: sati) là phát khởi ý thức, là để tâm tới. Niệm là nhớ tới, chú tâm theo dõi, để ý không xao lãng, quán niệm. Xứ là nơi chốn, đối tượng hay lĩnh vực. Xứ (S: upasthana. P: upatthana) cũng có nghĩa là ở lại, an trú, duy trì sự có mặt của mình [...] Tứ Niệm Xứ là bốn lĩnh vực mà hành giả phải quán niệm, duy trì sự có mặt trong đó, trụ tâm vào đó để quán chiếu, nhận ra thực tánh của nó. Còn gọi là Bốn Niệm trú, tức là duy trì Chánh niệm trên bốn nhóm đối tượng, để quán thấy rõ hành tướng của chúng". Bốn nhóm đối tượng quán sát đó là: quán niệm thân thể ở nơi thân thể, quán niệm cảm thọ ở nơi cảm thọ, quán niệm tâm thức ở nơi tâm thức và quán niệm đối tượng tâm thức (Pháp) ở nơi đối tượng tâm thức. Trong quá trình hành thiền này, mục đích là duy trì chánh niệm trên bốn lĩnh vực thân, thọ, tâm và pháp, giúp loại bỏ năm triền cái và phát triển thất giác chi. Đây là lối thiền tập để nhìn rõ thực tại diễn ra như chính nó đang là. Điều quan trọng khi thực hành Tứ Niệm Xứ là: tinh tấn, tỉnh giác hoàn toàn, để chế ngự mọi tham luyến thế gian. Hành giả tu tập Tứ Niệm Xứ không nên khởi tâm chấp vào đối tượng mà chỉ thấy biết và hướng đến cái thấy biết chân chính. Phương pháp quán chiếu này được nói rõ trong Kinh Đại Niệm Xứ và Đức Phật từng nói rằng, pháp này có thể đưa đến Niết-bàn. “Này các Tỷ kheo, đây là con đường độc nhất, đưa đến thanh tịnh cho chúng sanh, vượt khỏi sầu bi, diệt trừ khổ ưu, thành tựu chánh lý, chứng ngộ Niết bàn. Đó là Bốn niệm xứ. Thế nào là bốn? Này các Tỷ kheo, ở đây vị Tỷ kheo sống quán thân trên thân, nhiệt tâm, tỉnh giác, chánh niệm, để chế ngự tham ưu ở đời; sống quán thọ trên các thọ, nhiệt tâm, tỉnh giác, chánh niệm, để chế ngự tham ưu ở đời; sống quán tâm trên tâm, nhiệt tâm, tỉnh giác, chánh niệm, để chế ngự tham ưu ở đời; sống quán pháp trên các pháp, nhiệt tâm, tỉnh giác, chánh niệm, để chế ngự tham ưu ở đời." (Đức Phật, từ Trường Bộ Kinh số 22, Kinh Đại Niệm Xứ.) Qua những lần được Sư hướng dẫn hành thiền cùng đại chúng, con đã được thực hành thiền rải tâm từ, quán tử thi, thiền đi và thiền quán thân thể nơi thân thể qua việc thực tập quán hơi thở. Có lẽ, dùng thuật ngữ Phật học hơi khó hiểu nhưng có thể hiểu nôm na rằng, thực tập quán hơi thở là sự theo dõi hơi vào, hơi ra của hơi thở, bởi thân con lúc này đây đã ngồi yên, chỉ có hơi thở, sự phồng xẹp của bụng là chuyển động. Một hơi thở đi ra là biết hơi đi ra, hơi thở vào thì biết hơi thở vào... cứ thực hành thấy biết như vậy. Con tưởng chừng mọi thứ sẽ rất dễ vì ai mà chẳng thở, trước giờ mình cũng vẫn thở đó thôi, có gì đâu mà khó mà phải thực hành, nhưng cho tới khi thực hành con mới biết: đó giờ mình thở mà không biết mình đang thở, mình thở sai mà không biết mình đã thở sai. Thở ra bụng phải xẹp, hít vào bụng phải phình căng lên. Nhưng không! Đó giờ con đã làm ngược lại và thế là sai cách thở. Trước con vẫn thở nhưng lại không hề biết mình đang thở, chỉ khi con làm mệt, chạy hay mất sức nhiều, cần thở mạnh con mới phát hiện ra rằng con đang thở hồng hộc một cách thô tháo. Trong buổi thực tập thiền quán thân trên thân qua hơi thở, lúc đầu, có sự tác ý của con vào hơi thở đầy sự gượng ép và rất nặng nề. Con hít một hơi sâu, bụng không căng được nữa, nín lại một giây rồi thở ra từ từ cho tới khi bụng xẹp. Cứ như vậy, chỉ được vài hơi vào ra là con đã mệt. Con thực tập lại, lần này con tập thở vào ra một cách tự nhiên nhất và con để ý thấy, hơi hít vào sâu hơn hơi thở ra, con không còn thấy mệt, mất sức như lần trước đó. Con cảm nhận nơi đầu lỗ mũi, các lông mũi rung lên, một cảm giác nóng nhẹ ở đầu mũi khi hơi thở đi ra và hơi lạnh khi hơi thở vô. Thực tập hít thở vào con thầm cảm ơn thiên nhiên đã cho con nguồn không khí này, dừng lại hai giây con thở ra, hãy đi ra nào những tế bào bệnh tật, những năng lượng tiêu cực kia! Con thực tập và chú tâm sự vào ra của nó. Cảm nhận hơi đi vào phổi, tới cơ hoành, tới bụng thắt lại ở bụng rồi ngược lại, hơi đi từ bụng ra tới đầu mũi. Thực tập được một lúc, cảm nhận lúc này đã yên rồi đấy! Nhưng không! Cái gì khiến con mất đi sự chú tâm vào hơi thở thế này nhỉ? Đó là cái chân của con, nó đang cho con cảm giác tê tê, vùng tê bắt đầu lan ra từ bàn chân lên tới bắp thịt. Con nhúc nhích chỉnh lại để tìm cảm giác dễ chịu. Con cũng không còn chú ý tới hơi thở nữa, sự chú ý của con dồn vào cái chân bị tê. Nó tê và trong đầu con khởi lên ý nghĩ rằng hay là mình duỗi chân ra nhỉ? Không! Như vậy thì bao giờ mình mới ngồi được? Chẳng lẽ cứ đau một tí là lại đổi sao? Tê mỗi lúc càng nhiều rồi chuyển sang đau chân, nhức nhối và buốt. Con quyết định chuyển tư thế, con ngồi lại cảm giác đau vẫn còn. Con chợt nhớ ra mình từng bắt gặp đâu đó một câu nói rằng khi ngồi thiền mà bị tê là do ta thở không đúng cách nên máu không đưa ô xi tới vùng nào thì vùng đó sẽ gặp vấn đề. Con quyết định tập ngồi lại, chú tâm vào hơi thở. Lúc đầu còn hơi khó khăn vì cảm giác đau vẫn còn, con tác ý vào hơi thở theo dõi nó. Hơi thở vào ngắn biết hơi thở vào ngắn, hơi ra ngắn biết hơi đi ra ngắn, từ từ cảm giác đau ở chân cũng biến mất từ lúc nào không hay. Con cố gắng duy trì hơi thở đều và nhận diện nó lúc đi vào bên trong cơ thể, rồi cả khi đi ra ngoài. Boong! Tiếng chuông vang lên báo hiệu hết giờ ngồi thiền, nhỏ dần nhỏ dần chìm vào trong không gian... Vào một lần khác, Sư hướng dẫn con cùng đại chúng thực hành thiền đi. Trở lại thời gian đầu khi con bước chân vô chùa, một hôm thầy hỏi con: “Đang nghĩ gì thế?” Con giật mình bừng tỉnh nhìn thầy, chưa kịp để con trả lời, thầy nói: "Vọng tưởng phải không?" Con dạ một câu nhẹ cúi đầu. Kì thật lúc đó con đã nghĩ những chuyện lát nữa làm, giá như ngày hôm qua được ăn món canh chua thì ngon biết mấy, thèm quá... nhưng sao thầy biết nhỉ? Rồi thầy dạy con khi đi, đứng, nằm, ngồi phải có chánh niệm. Lúc đi thì áp dụng: chân phải chữ 'Di, Phật' chân trái chữ 'A, Đà'. Không phải ngẫu nhiên thầy dạy con như vậy. Là do con hậu đậu, vụng về hay làm bể đồ, thầy nói trước con quên sau... nên bữa đó thầy đã dạy con thực tập chánh niệm trong lúc làm việc. Khi được Sư hướng dẫn con nghĩ có lẽ con sẽ đi như cách thầy con chỉ. Ồ! Không nhé! Thiền đi không phải như cách con hiểu. Sau khi xem video Sư mở lên cho cả lớp, con mới biết thiền đi là như sư cô Nam tông trong video đã đi. Tới khi thực hành thiền, đi xung quanh chánh điện, con đã đi và quan sát đôi chân con. Lúc này con không thể chú tâm hoàn toàn vào hơi thở, con cảm nhận đôi chân con bước đi. Một chân nhấc lên hướng về phía trước khi vừa chạm đất, để giữ cân bằng chân còn lại con tác ý nhấc lên. Con cảm nhận sự co duỗi của hai chân, sự tiếp xúc của bàn chân với nền nhà, khi đi qua chỗ mát chỗ nắng, con quan sát mặt đất có sự trở ngại gì không, có con vật nhỏ bé nào không để tránh né. Thực tập được vài vòng con bắt đầu thấy mỏi lưng, việc nhìn xuống đất cũng khiến con mỏi cổ. Không biết theo quán tính, thất niệm hay do nhức mỏi mà con lại về với cách đi của thầy dạy, con đã thực hành bao năm nay. Con lại đi theo câu A Di Đà Phật được một vòng, con nhận ra mình có vọng tưởng, con đã nghe tiếng kêu ọt ọt của bụng, nó đang đói. Phải rồi hồi trưa con ăn ít. Con nghĩ xem tí học về ăn gì, thèm quả gì chua chua chấm muối ăn quá... con nhận ra khi con đã đi cả một vòng thực tập không có chánh niệm. Con dậm chân thật mạnh xuống nền nhà và đưa mình trở về với đôi chân đang đi bắt đầu lại từ đầu. Vào một ngày con nhận phiên nhà giảng, cầm ca đi tưới nước. Trong khuôn viên chùa có vài chậu cảnh đang độ ra bông. Con đứng lại nhìn một bông hoa: Tác giả: Viên Hải,
Ni sinh TC Phật học Tiền Giang Biên tập & ảnh: QH. Comments are closed.
|
Quang HằngVới sự hứng thú trong Thiền, Phật học ứng dụng, và Sức khỏe tâm lý, các bài viết được góp nhặt và đăng tải với hy vọng giúp Đạo hữu và cư sĩ hiểu hơn về lợi ích của Thiền trong Tâm lý trị liệu. Archives
April 2024
Categories
All
|