|
THIỀN TRỊ LIỆU | Tâm lý trị liệu trên nền tảng Thiền Phật giáo
Thời tiết Úc châu đang chuyển mùa… 2h00 sáng ngày 02/10/2016, Úc châu có đợt chuyển múi giờ lần thứ hai trong năm. Tức là sáng hôm đó tại New South Wales, nếu bình thường là 2h00 sáng như những hôm trước, thì nay là 3h00 AM. Mọi sinh hoạt vẫn diễn ra bình thường, trừ việc các tình nguyện viên sẽ dậy sớm hơn 1 tiếng và ngủ ít đi 1 tiếng, để bữa sáng vào lúc 7:30 AM được chu toàn cho hơn 60 thành viên đang sống và tham quan hành hương tại chùa Nam Thiên. Trong thân tâm mỗi lữ khách hành hương chúng tôi, cảm nhận về sự thay đổi của thời tiết diễn ra liên tục. Cái ao sen vào mùa đông trơ trọi lá mà lũ trẻ gọi vui là ‘fish pond’ (ao cá), thì giờ từng nhánh từng nhánh lá đang hé nở, nằm trôi bồng bềnh trên mặt nước. Lũ vịt trời đủ loại, hằng ngày bay đến lại bay đi. Rồi những sáng nắng đẹp trời, đàn chim hải âu lần lượt từng con đáp xuống những bãi cỏ xanh kiếm mồi. Thiên nhiên quả là đẹp, cứ diễn ra như vậy và dường như chẳng màng tới những tạo tác của ý căn nơi cõi nhân sinh hỗn độn này… Nhiều năm về trước, chúng tôi cũng như nhiều người khi còn trẻ rất thích đi theo ‘tiếng gọi’ của bản năng. Một người chị bạn (sếp cũ) đã từng nói với tôi rằng: “Em sống bản năng quá”. Ấy vậy mà trong bao năm tôi vẫn chẳng hiểu “bản năng” mà chị nói có nghĩa là gì? Rồi lang thang trên mạng lại thấy câu phương ngôn: “Có 2 thứ bạn phải kiểm soát là bản năng và cảm xúc”. Nghĩ cũng lạ, vậy bản năng là gì? Dưới góc nhìn của Đạo, luận giải mang tính học thuật này xin gởi tới những bạn trẻ, và đặc biệt với những ai đang cảm thấy mình trong hiện tại “sống theo bản năng”. ĐỊNH NGHĨA Wikipedia định nghĩa: “Bản năng là khuynh hướng vốn có của một sinh vật đáp lại một tác động hay điều kiện cụ thể”[i]. Tháp nhu cầu về tâm lý con người của Maslow (1943)[ii] có lẽ tóm lược khá sâu sắc 5 nhu cầu bản năng của con người: (1) Nhu cầu sinh tồn và sinh lý, (2) Nhu cầu an toàn, (3) Nhu cầu yêu mến và phụ thuộc xã hội, (4) Nhu cầu tôn trọng, và (5) Nhu cầu thể hiện bản ngã. Còn trong Đạo Phật hơn 2,560 năm trước đây, Đức Gautama cho phép các đệ tử được thọ dụng 4 đồ dùng tối thiểu là thức ăn, y phục, chỗ ở và thuốc men[iii]. PHÂN TÍCH TÂM LÝ VÀ SO SÁNH Nhìn theo tâm lý học hiện đại thì tứ vật dụng này đáp ứng nhu cầu sinh tồn và sinh lý căn bản, nhằm giúp một hành giả có đủ các điều kiện cho việc học Đạo và đi đến giải thoát (trong hoàn cảnh xã hội Bắc Ấn thời ấy). Bên cạnh đó, nếu như tâm lý học hiện đại theo lý thuyết của Maslow nhìn nhu cầu an toàn thuần theo góc độ vật chất (an toàn thân thể, sự ổn định các nguồn lực xã hội như việc làm, tuổi thọ, an ninh và tài sản) thì trong Đạo Phật, việc tìm kiếm một nơi chốn phù hợp giúp hành giả thuận tiện (về mặt tác ý) trên con đường tu tập là điều quan trọng (A 10.11)[iv]. Thêm nữa, Maslow đưa ra nhu cầu yêu thương và được yêu mến trong xã hội loài người nhằm chỉ đến các mối quan hệ xã hội, quan hệ gia đình và quan hệ tình cảm – sinh lý. Còn Đức Gautama thì khuyên các đệ tử của mình hãy tìm những Đạo hữu tốt để có thể giúp bản thân hành giả tiến bộ trên con đường tu tập (S 45.50)[v]. Những Đạo hữu ấy có thể là những người thày, bạn Đạo đồng môn, hay bất cứ ai giúp họ nhận ra chân lý của con đường giác ngộ. Hai nhu cầu còn lại là sự tôn trọng và thể hiện bản ngã - trái ngược với tâm lý học hiện đại hướng đến những thành tựu và sự công nhận vật chất, danh tiếng - lại là thứ cần buông bỏ đối với một đệ tử Thế tôn. Bởi chúng là nguồn cộng sinh mang đến sự khổ (dukkha). Khi còn trẻ, chúng ta cố gắng đuổi theo tiền tài, vật chất. Lúc một nhà tư bản đưa ra một miếng ăn đủ ngon và hấp dẫn, mắt chúng ta nhìn, tâm ý khởi sinh sự thỏa mãn và muốn được thỏa mãn. Ái (sự thèm muốn) sinh Thủ (sự dính mắc). Cho đến khi sự dính mắc ăn sâu vào tâm trí, chúng ta quyết phải dành cho được miếng mồi vật chất thơm ngon đó (Hữu). Đây đơn thuần là bản năng bất thiện khởi sinh từ tâm tham ái mà hiếm có ai chưa từng trải qua. Chúng tôi đánh giá cao bài phân tích: “Tình dục – Nhu cầu hay phương tiện?”[vi] của Mark Manson (2013)[vii]. Dưới góc nhìn tâm lý học hiện đại, Manson đã phân tích và đưa ra kết luận: “Đó là vấn đề cảm xúc, không phải vấn đề tâm lý.” Hay nói theo cách khác, Manson phân tích các nhu cầu tâm sinh lý con người để khẳng định rằng tình dục chỉ là một phương tiện giúp thỏa mãn các nhu cầu tâm lý (3) và (4) theo thuyết nhu cầu Maslow. Bằng chứng là: “Không ai tự sát vì ế cả. Nhưng họ sẽ làm điều đó vì cảm thấy cô độc hay bị khinh rẻ” (Manson 2013). Nhìn về Đạo Phật, Đức Thế tôn chỉ rõ: ái dục là căn nguyên của khổ (D 15)[viii]. Ở đây, ái (Pāli: taṇhā) có nghĩa đen là cơn khát. Ái được sinh ra từ cảm thọ yêu thích (lạc thọ). Khi lục căn (mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý) tiếp xúc với lục trần (sắc, thanh, hương, vị, xúc, tưởng) sinh ra lục thức (nhãn thức, nhĩ thức, tỉ thức, thiệt thức, thân thức, tưởng ý thức) và là tiền đề của 3 loại cảm thọ chính: lạc thọ, khổ thọ, bất lạc bất khổ thọ. Khi một hành giả không giữ chánh niệm hoặc chánh niệm chưa đủ mạnh (không thể hay biết, ghi nhận và sáng suốt ý thức) những cảm thọ này, tham ái, sân hận hay vọng tưởng thừa cơ hội khởi sinh. Đây là khuynh hướng bất thiện và rất tự nhiên của ý căn. Nói theo cách khác, bản năng bất thiện của tâm được sinh ra từ đây. Sự tinh tấn hành trì tu tập sẽ giúp hành giả nhìn ra những khuynh hướng bất thiện này và sửa chữa chúng. Tiếp phần 2 >> [i] https://vi.wikipedia.org/wiki/Bản_năng [ii] https://vi.wikipedia.org/wiki/Tháp_nhu_cầu_của_Maslow [iii] http://www.accesstoinsight.org/lib/authors/ariyesako/layguide.html#req4 [iv] https://suttacentral.net/vn/an10.11 [v] https://suttacentral.net/vn/sn45.50 [vi] http://tamlyhoctoipham.com/tinh-duc-nhu-cau-hay-phuong-tien/ [vii] https://markmanson.net/sex-and-our-psychological-needs [viii] https://suttacentral.net/vn/dn15 |
Quang HằngVới sự hứng thú trong Thiền, Phật học ứng dụng, và Sức khỏe tâm lý, các bài viết được góp nhặt và đăng tải với hy vọng giúp Đạo hữu và cư sĩ hiểu hơn về lợi ích của Thiền trong Tâm lý trị liệu. Archives
April 2024
Categories
All
|