Thiền & Hành trình tìm về bình an nội tâm

GÁNH NẶNG

Một gánh nặng trên vai. Một cuộc đời tai hại. Sống thảm bại dưới mốc thời gian.

“Bạn”, “Tôi”, “Chúng ta” đã làm gì trong ngần ấy năm? Chạy theo những điều “phù phiếm” mà không có một con đường “tự do” cho riêng mình? “Tự do” là tự tại, không ràng buộc, nhưng dường như chúng ta vẫn bị tài, danh, lợi, sắc dục, thức ăn và sự ngủ nghỉ chi phối, trói buộc. Và chúng ta cho rằng điều đó là hạnh phúc, nhưng đâu biết rằng nó dẫn chúng ta vào chốn đoạn trường. “Kiếp phù sinh” như cơn gió mong manh thoáng qua, như cây khô sắp gãy nhánh lìa cành, không mang vẻ lấp lánh thanh cao, chỉ là một kiếp người lao đao nơi vực thẳm.

Ta dành cả đời để chạy theo cái gọi là hạnh phúc tạm thời, như con thiêu thân lao vào lửa, cho đó là hạnh phúc thật sự. Rồi những buồn, vui, sợ hãi, ái ố, ganh ghét, đố kỵ, tham lam, sân hận, si mê bao lấy khiến ta sống một cuộc đời tai hại và tầm thường. Vậy, có phải đó là hạnh phúc mà ta đang tìm kiếm, hay chỉ là ngục tù bức bách giam giữ bản thân? Có cách nào thoát khỏi ngục tù này để tìm hạnh phúc chân thật không?
​
Sở dĩ ta đau khổ là vì ta không quay vào nhìn nhận bên trong, mà cứ mãi chạy ra bên ngoài. Thấy cái hào nhoáng của thế gian rồi cho rằng đó là hạnh phúc, để rồi rơi vào vòng xoáy khổ đau. Lúc này, đạo Phật như sợi dây cứu sinh, giúp ta thoát khổ, tìm lại hạnh phúc, vì giáo lý của Phật dạy ta quay vào bên trong, nhìn vào nội tâm mình, “phản quang tự kỷ.” Và thiền quán hay thiền tứ niệm xứ có thể nói là giải pháp hiệu quả nhất giúp ta thoát khỏi những bế tắc trong cuộc sống khi tự nhìn nhận chính mình.

Ảnh: sưu tầm

THIỀN TỨ NIỆM XỨ LÀ GÌ?

"Thiền", theo tác giả, là không chạy theo ngoại cảnh, không tư tưởng, nhớ nhung. "Quán" là quan sát, thấy, biết, nhìn nhận vấn đề một cách đúng đắn. Thiền hiểu đơn giản là phương pháp tập trung vào một đối tượng cụ thể như hơi thở, hoặc một ý tưởng trừu tượng, để nhìn sâu vào bản chất thật của sự tồn tại. Khác biệt hơn hết, mục tiêu của thiền quán là đạt được sự tĩnh lặng trong tâm và giác ngộ.

Trong thiền quán, người thực hành tập trung vào hiện tại và chấp nhận mọi suy nghĩ, cảm xúc mà không phán xét. Bằng cách quan sát chân thực, người tu hiểu rõ hơn về bản chất của tâm trí và tự thân. Chẳng hạn, khi ngồi thiền, cảm giác đau do ngồi lâu khởi lên, nhưng thay vì chạy theo dòng suy nghĩ bứt rứt, người thiền quan sát và thấy rõ cơn đau đó là giả.

Thiền “Tứ Niệm xứ” là sự tĩnh lặng nhìn nhận quan sát 4 đề mục để thoát khổ: thân, thọ, tâm, pháp. “Quán thân bất tịnh, Cảm thọ là khổ, Tâm là vô thường, Pháp là vô ngã”. Trong đó quán tâm theo chiêm nghiệm của tác giả được xem là một đề mục quan trọng để đoạn diệt tham, sân, si. Thấy được bản chất của tâm một các rõ ràng nhất. Như Hòa thượng Viên Minh dạy: “Tất cả mọi sự trên đời này điều có một ý nghĩa duy nhất, đó là xem thử phản ứng của tâm mình như thế nào”. Đau khổ cũng từ tâm, buồn vui cũng từ tâm, ghanh ghét cũng từ tâm, hỷ nổ ái ố cũng từ tâm, chạy theo danh lợi, phù phiếm cũng do tâm. 

QUÁN TÂM THAM

Trong cuộc sống giữa những biến động: được, mất, còn, hơn thua, lời khen, tiếng chê, buồn, vui, ganh ghét, nhỏ nhen, ích kỷ tất cả điều do tâm tham mà ra. Chẳng hạn, trong một kiếp sống nhân sinh, chúng ta sẽ trải qua những biến cố của cuộc đời, có những bài học làm ta nhớ mãi, cũng có những vết thương sẽ được chữa lành. Ai trong chúng ta cũng từng trải qua cái gọi là “Bị tổn thương”. Tổn thương do sự cho đi không được nhận lại. Sở dĩ ta tổn thương là vì trong cái cho của ta có sự mong cầu. Mà mong cầu đó là tham. Ta “sợ” không ai nhớ đến ta rồi tự mình đau khổ, nếu giây phút ta bình tĩnh, nhìn nhận để thấy được trong sự cho đi của ta có mong cầu là ta đang “quán”, sự tĩnh lặng là “thiền”, thấy được sự việc đau khổ trên do tâm tham tạo ra là ta đang “quán tâm”. Khi thấy được bản chất thật sự của tâm, nguyên nhân nguồn cội của sự việc là do đâu thì những đau buồn, ganh ghét, buồn bực sẽ bay theo cơn chỉ còn lại niềm vui của người và hạnh phúc của ta.Trong chúng ta chắc chắn một điều ai cũng sẽ có tâm tham tiền, tham tài, tham danh vọng nhưng quan trọng là ít hay nhiều. Chúng ta chạy theo, đắm nhiễm, bất chấp mọi thủ đoạn xấu xa tàn nhẫn chỉ cần đạt được để rồi đánh mất hạnh phúc. Nếu ta thấy được điều đó là tham thì đó là đang “quán tâm”. Lúc này, quyết định đưa ra phương án “buông bỏ” để tìm lại lý tưởng, hạnh phúc thật sự nhưng chúng ta “buông” liệu có thật sự “bỏ”? Còn sợ, còn mong cầu là còn tham. Có những điều rất vi tế mà chúng ta không thấy, nhưng khi ngồi “thiền” một cách thật tĩnh lặng, rồi suy nghĩ về vấn đề thì chúng ta phát hiện mình vẫn còn tham. Chẳng hạn, bạn là một người cực kì khao khát điểm số và cho rằng điều đó thể hiện bạn là người “giỏi”. Bạn bất chấp tất cả những xấu xa để đạt được. Một ngày, bạn nhận ra nó là tham, làm bạn đau khổ. Bạn thấy được rồi tuyên bố với mọi người “Tôi đã buông bỏ được” Nhưng khi cô gọi bạn lên trả bài, kiểm tra hay phát bảng điểm bạn lại sợ. Tại sao bạn sợ, điều gì làm bạn sợ? Có phải bạn còn tham, mong cầu điểm, hay gì đó nên bạn sợ? Cuối cùng mình lại đi vào con đường cũ mà không hay biết, vô tình rơi vào vòng xoáy khổ vị.

Cuộc đời chúng ta vô vàn chữ “lầm”: thương lầm, ghét lầm, buông lầm. Tất cả chữ lầm hiện hữu là do ta chưa thật sự nhìn nhận nó một cách đúng đắn, vì nó quá vi tế. Nhưng ngồi thiền quán chiếu lâu ta mới có thể thấy. Ta nói buông bỏ nhưng thật chất ta chỉ để đó rồi một ngày sẽ cầm nắm lên lại. Ta ăn món đó nhiều nhất khi ta thèm, đó là tham. Ăn xong rồi ta nói: “Mai mốt tôi không bao giờ ăn nữa!”. Khi nào ta nói câu đó? Khi ta đã ăn xong món đó rồi. Nhìn thấy được sự tham của mình là do đâu thì đó là “Quán tâm tham”. 

QUÁN TÂM SÂN

Tâm sân giống như một trạng thái tâm lý nơi chúng ta có thể giữ được sự bình tĩnh và không bị ảnh hưởng bởi biến động xung quanh. Tuy nhiên, trong trường hợp chúng ta giận dữ và nói rằng: “tôi không giận”, điều này có thể không phải là quán tâm vô thường đích thực. Cũng giống như câu: “U mê mà không biết mình u mê là người thật sự rất u mê”. Thay vào đó giữ im lặng về cảm xúc của mình, quan trọng hơn là bạn có thể chấp nhận và hiểu rõ nguyên nhân của sự giận dữ và cách nó ảnh hưởng đến bạn và người khác rồi chấm dứt nó thì đó lá nhìn sự vô thường của tâm sân hận.

Nhìn tâm không phải là việc giả vờ hoặc phủ nhận cảm xúc của chúng ta, mà là khả năng nhìn nhận và chấp nhận cảm xúc đó mà không bị vấp ngã hoặc bị nuốt trôi bởi chúng. Điều quan trọng là bạn có thể tìm hiểu tại sao bạn cảm thấy giận dữ, có thể thảo luận một cách xây dựng với người thày/người tham vấn, và tìm cách giải quyết xung đột một cách ít gây tổn thương hơn. Hay khi có những mối quan hệ nghịch lòng nhau. Ta nghĩ ta đã hết giận, buông bỏ, nhưng khi ta ngồi thiền tĩnh lặng, ta phát hiện ta suy nghĩ mãi về vấn đề đó nghĩa là ta chưa buông được cái giận nên ta còn nghĩ về nó, nếu không giận ta sẽ không nghĩ về nó vì không có vấn đề nào ở đây. Hoặc khi đi hành thiền, chân không mang dép ta sẽ cảm nhận viên sỏi một cách rõ ràng nhất, nếu ta khởi lên tâm ghét nó vì làm ta đau đó là ta đang sân một biểu hiện của tâm sân. Đôi khi ta hay nói với mọi người rằng: “Tôi rất thương mọi người dù mọi người làm gì tôi cũng không tức giận!”. Vậy liệu có thật sự thương, phải chăng quán tâm sân là như vậy? Chẳng hạn, một con muỗi cắn ta, ta cảm thấy đau đớn ta sân giận đập chết nó? Một con muỗi nhỏ bé "động chạm" ta, ta không thương nổi, sao một con người đầy mưu mô ta có thương được! Không đó chỉ là lời hứa, lời nói suông của ta, nó không thật. Cũng vậy! Tâm người không bao giờ chắc chắn một phút giây nào. Nó thay đổi trong mỗi sát na. 

Tâm đẹp cuộc sống sẽ có hạnh phúc

Không phải khi ta ngồi bất động mới thấy được sự thật mà khi hành thiền quen dần ta áp dụng nó ở mọi nơi, mọi lúc, mỗi giây, mỗi phút thiết lập cho ta chánh niệm hiện tiền nghĩa là sự tập trung ở hiện tại nó sẽ trở thói quen. Khi gặp chuyện thì ta sẽ biết nó là tâm gì. Do đó, mà khi ta khởi cái tâm giận ta biết ta giận, khởi tâm tham ta biết ta tham, khởi tâm si ta biết ta si. Thấy vô thường, tính thật giả của tâm rồi từ từ đoạn trừ nó. Không có sự khó chỉ sợ ta không nhận biết nó là tâm gì rồi mê muội, bám chấp để ngày qua tháng lại mưa dầm thắm sương, ta đau khổ. Nhưng điều này còn phụ thuộc vào từng khoảng thời gian ta hành thiền dài hay ngắn. Thời gian ban đầu ta không biết tâm ta thật sự ở đâu nhưng khi ngồi khoảng thời gian dài và áp dụng vào cuộc sống tâm ta ở trong thực tại. Một con người tâm như thế nào thì cuộc sống của người đó. Tâm đẹp cuộc sống đẹp. Giống như việc chế trà với một cái tâm thực tại an nhiên không có tham, sân, si thì sẽ luôn ở phút giây hiện tại và khi cầm rót trà sẽ không có sự hấp tấp, từ tốn nhẹ nhàng không có một giọt trà rơi ra. Chén trà rót một lượng vừa đủ, khi bưng trà tâm vẫn chánh niệm cảm nhận hương thơm, vị đắng, ngọt một cách rõ ràng nhất thì người đó tâm đang ở thực tại. ​

Lời kết

Thực tập quán chiếu vô thường trong cuộc sống hàng ngày là một cách để chúng ta nhìn nhận và chấp nhận sự vô thường của mọi hiện tượng trong cuộc sống. Vô thường có nghĩa là mọi thứ đều thay đổi và không cố định. Bằng cách nhìn nhận sự vô thường, chúng ta không bị mắc kẹt trong sự gắn bó hoặc đau khổ với những thay đổi. Thực tập quán tâm vô thường giúp chúng ta giải phóng khỏi sự gắn bó và đau khổ, và mang đến sự tự do và bình an trong tâm hồn. ​

Tác giả: TN Thánh Hòa
Biên tập: QH